1.Bronisław Jasicki - sylwetka profesora, wspomnienie...

     W Sporyszu 12 stycznia 1907 roku – w sobotę, pani Bronisława Jasicka urodziła syna, któremu dano na imię Bronisław – na drugie Jan (zapewne po ojcu). Jak wiemy Sporysz jest obecnie dzielnicą Żywca. Autorzy biograficznych wspomnień o Bronisławie Jasickim podkreślają jego silne związki z Żywcem i regionem. Profesor Jasicki w miarę możliwości swoje wakacje (urlopy) spędzał w Żywcu, górach Żywiecczyzny lub w Tatrach. Był nie tylko miłośnikiem gór -  ale  także interesował się, folklorem, budownictwem drewnianym i rzeźbą regionu.
     Na jego przyszłą działalność naukową na pewno wpłynęła właściwa  atmosfera rodzinna (ojciec był nauczycielem, kierownikiem szkół: w Kamesznicy oraz Publicznej Szkoły Zawodowej Dokształcającej w Żywcu) i staranna edukacja szkolna. Egzamin dojrzałości uzyskał w roku 1924 w Gimnazjum Matematyczno – Przyrodniczym W Żywcu. Był to ostatni rocznik maturalny Szkoły Realnej. Jego nazwisko widnieje na liście absolwentów publikowanej w Księdze Jubileuszowej 100-lecia Szkoły (L.O. im. M. Kopernika w Żywcu).
    Po wstąpieniu na Uniwersytet Jagielloński studiował nauki przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym. Będąc studentem zainteresował się antropologią (uczęszczał na wykłady prof. Juliana Talko – Hryncewicza). Zaowocowało to późniejszym stanowiskiem młodszego asystenta przy Katedrze Antropologii UJ. Absolutorium uzyskał w 1929 roku – a w 1933 dyplom nauczycielski uprawniający do nauczania w szkołach średnich (oczywiście po zdaniu egzaminu państwowego). W 1930 powstała jego pierwsza praca naukowa „Trwanie życia górali polskich od roku 1881 do 1925”. Materiał pochodził z wypisu ksiąg metrykalnych parafii i powiatów żywieckiego oraz nowotarskiego. Jego rozprawa doktorska (obroniona w 1932 r.) również dotyczyła tego tematu. Bronisław Jasicki większość swych prac naukowych poświęcił badaniom ontogenetycznym człowieka. Wiele jego koncepcji badawczych i wniosków było wręcz nowatorskimi.
    Wybuch II wojny światowej i jej tragiczne konsekwencje dla pracowników UJ zahamowały badania naukowe. Uniwersytet jagielloński zamknięto.   Zakładem Antropologii UJ do połowy 1940 r. opiekowali się pracownicy wraz z doktorem Bronisławem Jasickim. W 1940 r.  zakład zlikwidowały władze okupacyjne. Podczas wojny i okupacji Bronisław Jasicki początkowo pracował jako robotnik niewykwalifikowany w firmie budowlanej a później w Institut Für Fleckifieber w charakterze pomocniczej siły technicznej na oddziale zakaźnym. Po oswobodzeniu Krakowa, w styczniu 1945 r. dr Bronisław Jasicki zgłosił się do pracy na UJ otrzymując zajmowane przed wojną stanowisko. Zakład antropologii zorganizowano na nowo i
Bronisław Jasicki rozpoczął pracę naukową(głównie z zakresu ontogenezy). W styczniu 1948 habilitował się. W tym samym roku zostaje adiunktem habilitowanym Zakładu Antropologii UJ. Pochłania go praca naukowa i dydaktyczna. W 1950/51 wykłada antropologię na WSP, w latach 1951-1955 na wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Toruńskiego.    W roku 1954 mianowany kierownikiem Katedry Biologii i Antropologii WSWF w Krakowie – z uczelnią tą wiąże się na kilka lat. W 1959 zostaje wybrany rektorem WSWF. W międzyczasie w macierzystym (tj. Na UJ) zakładzie uzyskuje (w 1956 r.) status samodzielnego pracownika naukowego W latach 1959/60 oraz w 1962 brał udział w dwóch polsko – egipskich wyprawach antropologicznych. W 1963 roku Bronisław Jasicki uzyskuje tytuł profesora nadzwyczajnego antropologii – a w1972 profesora zwyczajnego. W 1965 po śmierci prof. Eugenii Stołychwo rezygnuje z pracy na WSWF i obejmuje funkcję kierownika Zakładu Antropologii UJ, którą pełni do 1976 r. ( w latach 1967-70 też funkcję kierownika Instytutu Zoologii UJ).Już w 1962 roku zorganizował badania antropologiczne  na Żywiecczyźnie. Pierwszy cykl tych badań zakończono w 1972 r. Zakład Antropologii kontynuował tego typu badania w latach późniejszych – aż do roku 2002. Profesor zajmował się wszystkimi działami antropologii. Kierował zdjęciem antropologicznym Śląska, inspirował badania antropologiczne Żywiecczyzny. W swej działalności naukowo dydaktycznej (liczne publikacje w tym też w Karcie Groni – XI/1981) kierował około 190 pracami magisterskimi i był promotorem 17 prac doktorskich. W roku 1977 przeszedł na emeryturę i mieszkał w Żywcu. Uroczyste odnowienie doktoratu miało miejsce 19 października 1982 roku.
19 listopada 1992 w Żywcu zmarł profesor Bronisław Jasicki.  Został pochowany 1 grudnia 1992 w Krakowie na Cmentarzu Rakowickim (kwatera XXXIX, rząd 9, miejsce 11). [foto nr 6]

Podczas wykładów profesora wyczuwało się swobodę. Był erudytą – treść wykładu składna, logicznie uporządkowana. W ręce trzymał notatki, z których bardzo rzadko korzystał. Jego współpracownicy wspominają, że w wystąpieniach na konferencjach naukowych mówił krótko przedstawiając sedno problemu. Zaliczenia i egzaminy prawie zawsze „z urzędu” były oceniane na bardzo dobrze. Niektórzy (jak to mówią:kujony) protestowali twierdząc, że profesor nie docenia ich zaangażowania i traktuje wszystkich(ponoć tych mniej zaangażowanych też) jednakowo i to uważali za niesprawiedliwe. Ocena dobry była rzadkością i dyshonorem. Jednak prawdą jest, że na zajęcia i egzaminy u pana profesora Jasickiego przychodziło się przygotowanym – to była kwestia jego autorytetu. Egzamin z antropologii regionalnej(u p. profesora) zdałem bardzo dobrze.(autor artykułu)
Zaklad Antropologii UJ kierowany przez profesora zawsze był oceniany wysoko pod względem dydaktycznym i naukowym. Jednak często zarzucano profesorowi małą przebojowość. Ja sądzę, że nie chodziło o przebojowość lecz o jego sposób bycia. Elegancki, spokojny i uśmiechnięty. Bardzo uprzejmy a wobec kobiet szarmancki. Zawsze pierwszy kłaniał się studentkom (rzecz w owych czasach bardzo rzadka). Zarówno moi (autora artykułu)znajomi oraz byli współpracownicy – ja także wspominają profesora jako serdecznego, ciepłego człowieka. Rodzina profesora wspomina, że był dobrym, wyrozumiałym ojcem, pełnym serdeczności i ciepła oraz zrozumienia potrzeb młodszego pokolenia – jednocześnie konkretny i potrafiący zaszczepić miłość do wiedzy i jej poznawania. BYŁA STUDENTKA ANTROPOLOGII) DO DZIŚ ZE WZRUSZENIEM WSPOMINA PEWIEN DROBNY LECZ BARDZO MIŁY INCYDENT. PAMIĘTA, ŻE KIEDYŚ BARDZO SPÓŹNIONA DOTARŁA DO INSTYTUTU ZOOLOGII I WRAZ Z KOLEŻANKĄ WYBIEGAJĄC Z SZATNI UJRZAŁA PROFESORA JASICKIEGO, KTÓRY ZAMYŚLONY WYCHODZIŁ Z BUDYNKU SPIESZNYM KROKIEM. KOLEŻANKI UKŁONIŁY SIĘ... A PROFESOR BARDZO PRZEJĘTY PRZEPRASZAŁ, ŻE NIE ZUWAŻYŁ I WIELCE SIĘ SUMITOWAŁ. PONOĆ PRZED NAJBLIŻSZYM WYKŁADEM PODSZEDŁ DO NICH I ZNÓW PRZEPRASZAJĄC TŁUMACZYŁ ÓW INCYDENT POŚPIECHEM I ZAMYŚLENIEM...
Miał różne pasje. Poza folklorem górali interesował się malarstwem (sam malował akwarele)[foto nr 1 i 2], przyrodą (kolekcje), pięknymi książkami, fotografią...

 2.Antropometria - krótka informacja

Antropometria jako dział antropologii obejmuje metody badań oparte na pomiarach części ciala ludzkiego. Używa sie w tym celu różnych przyrządów (antropometr, cyrkle, taśmy) służących do określania długości, kątów, cięciw, obwodów,masy ciala (waga) etc. Przedmiotem badań może być żywy człowiek lub jego szkielet. Oczywiście zarówno antropometria jak i inne działy służą wielu celo- wzornictwo przemysłowe, analiza ontogenezy, tzw. typologia i in...

ZDJĘCIE ANTROPOLOGICZNE:
SĄ TO BADANIA ANTROPOMETRYCZNE, ANTROPOSKOPOWE ETC. PRZEPROWADZONE NA DUŻYCH ODPOWIEDNIO WYSELEKCJONOWANYCH GRUPACH LUDZI. KRYTERIA SELEKCJI TO np.: PŁEĆ,PRZYNALEŻNOŚĆ ETNICZNA,WIEK,ZAWÓD etc.,etc. ORAZ BADANIA POLEGAJĄCE NA OBSERWACJI POPULACJI HISTORYCZNYCH ZNANYCH ZE ZNALEZISK SZKIELETOWYCH.

AKCELERACJA CZŁOWIEKA:
ZJAWISKO PRZYSPIESZENIA ROZWOJU BIOLOGICZNEGO I MORFOLOGICZNEGO. TREND SEKULARNY CZŁOWIEKA:TENDENCJE PRZEMIAN ADAPTACYJNYCH, UKIERUNKOWANE (CZĘSTO BIERZE SIĘ KRYTERIUM DANEGO STULECIA ITP.).[foto nr 5]

TYPOLOGIA:
OKREŚLA SIĘ TZW. TYPY ANTROPOLOGICZNE, TYPY RASOWE (NIE MYLIĆ Z RASAMI) wg zlożonych kryteriów zwykorzystaniem cech morfologicznych i wskaźników.TYPY KONSTYTUCJI CIAŁA(przykłady):
1.system konstytucjonalny – LEPTOSOMATYK,ATLETYK,PYKNIK(np.wg Kretschmera)
2. wg Galena: SANGWINIK,CHOLERYK,MELANCHOLIK,FLEGMATYK
3.TYPOLOGIA (wg WANKEGO)-KONSTYTUCJONALNA
  „I” SŁABY,WĄSKI,CIAŁO PŁASKIE
  „A” WYSOKI,WĄSKIE BARKI,SZER.BIODRA,KL.PIERS.BECZKOWATA
  „V” KRÓTKI TUŁÓW,SZER.BARKI,KLATKA P.DUŻA,BIODRA WĄSKIE,LEKKI
  „H” TUŁÓW KRÓTKI,BARKI I MIEDN.SZEROKIE,KLATKA P. BECZKOWATA,CIĘŻKI

RASY LUDZKIE:
SĄ TO GRUPY RÓŻNIĄCE SIĘ ZESPOŁAMI CECH (NP.GRUPA KRWI, TYP BUDOWY, CECHY MORFOLOGICZNE)... I PRZYKŁADOWO:
a).Wg Kanta: (1724-1804)
    1.INDIANIE,ESKIMOSI,MONGOŁOWIE – KLIMAT ZIMNY
    2.HINDUSI,ARABOWIE – KLIMAT GORĄCY,SUCHY
    3.EUROPEJCZYCY – KLIMAT WILGOTNY
    4.MURZYNI – KLIMAT WILGOTNY,GORĄCY               
b).LINNEUSZ w „SYSTEMA NATURAE”-HOMO EUROPEUS,ASIATICUS,AMERICANUS,AFRICANUS       
c).CZEKANOWSKI:
A / a -NORDYCKI,  L / l -LAPONOIDALNY, S / s- NIGRYCKI,  E / e -ŚRÓDZIEMNOMORSKI
H / h -ARMENOIDALNY  I/ i - ARKTYCZNY
System jest złożony i współcześnie praktycznie  NIE MA JEDNOLITYCH RAS.[foto nr 4] B.Jasicki w komunikacie(Karta Groni XI/`81) porównuje typologię górali żywieckich na tle górali polskich(zobacz w w/w)-u mężczyzn dominują typy dynarskie, u kobiet typy dynarskie oraz laponoidalny,bałtoidalny ...

PUNKTY NA CIELE[foto nr3],WSKAŹNIKI ETC. stosowane w ANTROPOMETRII i ANTROPOSKOPII: 

Przykład wskaźnika    wskaźnik szerokościowo-dlugościowy głowy:                 eu-eu / g-op x 100

Klasyfikacja (wg Martina i Sallera)                                          M                           K

                                                  długogłowy                                    x-75,9                 x-76,9

                                                  średnogłowy                               76,0-80,9             77,0-81,9

                                                  krótkogłowy                                81,0-85,4             82,0-86,4

                                                 nadkrótkogłowy                             85,5-x                  86,5-x

eu-eu najw.cięciwa(szer.głowy)-wypukłości  okołociemieniowe; g-op cięciwa długości głowy(od wypukłości m. brwiowymi do wypukłości potylicy.

 W ANTROSKOPOWYCH BADANIACH:
SKALA MARTINA,BARWA OCZU:
PIWNOCZARNE 1,  CIEMNOPIWNE 2,3,  PIWNE 4,  JASNOPIWNE 5,6, ZIELONAWE(PIWNOZIELONE) 7,8,  CIEMNOSZARE 9,10,  JASNOSZARE 11,12,   NIEBIESKIE 13,14,15,   JASNONIEBIESKIE 16, …

SKALA FISHERA,BARWA WŁOSÓW:
A-E  BARDZO JASNOBLOND,   F-L  BLOND,   M-O  CIEMNOBLOND , 
P-T   BRUNATNE(SZATYN),   U-Y  CZARNOBRUNATNE((CIEMNY SZATYN),
WŁOSY RUDE OPISUJE SIĘ:   I – IV   RUDE,    V – VI  RUDOBLOND                      

3.Historia badań na Żywiecczyźnie

    Do 1. wojny światowej czterokrotnie badano karpackich górali, w okresie międzywojennym(1921-23) wykonano wojskowe zdjęcie antropologiczne Polski (w tym tereny górskie)... Górali beskidowych(żywieckich) badano w 1875 (256 poborowych 20/25 letnich), w badaniach 1875-1885 przebadano nadto 82 doroslych mężczyzn oraz 26 doroslych kobiet.Prof. Talko-Hryncewicz przebadał (1911-13) dorosłych z Żywiecczyzny. Po 2. wojnie wykonano zdjęcie antropologiczne cywilnej ludności Polski (1955-56) dla celów przemyslowych (ergonomicznych) - nasz region zbadano w śrubiarni żywieckiej (ludność z Kamesznicy, Glinki, Pietrzykowic, Międzybrodzia, Jeleśni, Tresnej, Węgierskiej Górki, Świnnej, Rycerki Dolnej). Kolejne badania wykonał Wrocławski Zakład Antropologii (mężczyxni 3 wsi pow. żywieckiego i 1 pow. suskiego). W 1962 podjęto badania (Zakład Antropologii UJ) w celu analizy rozwoju dzieci i młodzieży w nawiązaniu do środowiska naturalnego i społecznego oraz do czynników genetycznych. Chodziło o porownanie i wychwycenie zmian trendu sekularnego (tendencje zmian w danym stuleciu) wzgl. zmian wiekowych. w części szkól badania powtarza się cyklicznie(co 10 lat).Początek badań Żywiecczyzny od 1965 roku(Zabłocie) i dalej w roznych szkołach Żywca.Równoczesne i późniejsze badania obejmowaly poza Żywcem wsie zlewiska  Koszarawy i rejon zlewiska Soły. W niektórych wsiach badano również ludność dorosłą. Do 1977 roku przebadano m.in. 5375 chłopców i 6417 dziewcząt. W badaniach uczestniczyła też młodzież akademicka(studenci antropologii i członkowie  koła naukowego antropologów). Zainicjowane przez  profesora Bronisława Jasickiego (w 1962r.) trwaly 40 lat - do 2002 roku.Badania w latach 1962-2002 obejmowały głównie dzieci i młodzież (przede wszystkim z Żywca) oraz wybiórczo ludność dorosłą w wybranych wsiach. W 005 roku Zakład Antropologii UJ opublikował pracę „Dziecko Żywieckie”, w której przedstawiono wyniki czterdziestoletnich badań prowadzonych przez pracowników Zakładu  Antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest to praca zbiorowa pod redakcją profesora Krzysztofa Kaczanowskiego dedykowana nieżyjącemu profesorowi Bronisławowi Jasickiemu ...

4. Przykłady opracowań (wybór)

B.JASICKI  „ŚREDNIE TRWANIE ŻYCIA GÓRALI POLSKICH OD ROKU 1881 DO 1925”' Poznań 1931:OPRACOWANIE ROZPOCZĘTO W 1927 R. - WYBIERAJĄC DO ANALIZY MATERIAŁ DOTYCZĄCY GÓRALI BESKIDOWYCH I PODHALAN. OPIERAJĄC SIĘ NA WYPISACH Z KSIĄG METRYKALNYCH URODZIN I ŚMIERCI URZĘDÓW PARAFIALNYCH POWIATÓW ŻYWIECKIEGO I NOWOTARSKIEGO. WARUNKI MATERIALNE BYŁY LEPSZE U GÓRALI BESKIDOWYCH(BOGATSI)NIŻ U PODHALAN. UPRAWIANO WIĘCEJ ZBOŻA CHLEBOWEGO, DOMY ZNACZNIE LEPSZE (ACZ U PODHALAN CZYSTSZE). PODHALANIE(MOŻE PORZEZ KONTAKTY Z LETNIKAMI)WYKAZYWALI WIĘKSZĄ OGŁADĘ.U GÓRALI BESKIDOWYCH RODZIŁO SIĘ WIĘCEJ DZIECI – PRZY CZYM U JEDNYCH I DRUGICH WIĘCEJ CHŁOPCÓW. W URODZENIACH BLIŹNIACZYCH RODZIŁA SIĘ PARA CHŁOPIEC/DZIEWCZYNKA – ALE PRZY JEDNOPŁCIOWYCH-CZĘŚCIEJ DWÓCH CHŁOPCÓW NIŻ DWIE DZIEWCZYNKI. W URODZINACH TROJACZYCH U BESKIDOWYCH PRZEWAGA DZIEWCZYNEK- A U PODHALAN CHŁOPCÓW...
ŚMIERTELNOŚĆ: NA 100 ZMARŁYCH W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA ZAWSZE PRZEWAŻALI CHŁOPCY. ŚMIERTELNOŚĆ DZIECI BYŁA WIĘKSZA U BESKIDOWYCH.
0-5 LAT  47,49 U BESKIDOWYCH > U PODHALAN 38,52 – W PORÓWNANIU – W KRAKOWIE 25,18 U CHRZEŚCIJAN, U ŻYDÓW 35,15...                    
    W CZASIE EPIDEMII  U BESKIDOWYCH UMIERA WIĘCEJ MĘŻCZYZN
– U PODHALAN KOBIET...

BRONISŁAW JASICKI „BADANIA ANTROPOLOGICZNE NA ŻYWIECCZYŹNIE”(komunikat) >>KARTA GRONI<< 1981 NR  XI (str.12-20):W ARTYKULE-KOMUNIKACIE PROFESOR PISZE M.IN. O TRADYCYJNYM(NAUKOWYM) PODZIALE POLSKICH GÓRALI (Z R.1851) NA :G. POLSCY(9 RODÓW M.IN.JABŁONKOWIANIE~ŚLĄSCY,ŻYWCZANIE,BABIOGÓRCY...);
G.RUSCY(7 RODÓW-W TYM BOJKI)...

BARBARA MAYER„PORÓWNANIE PROPORCJI WYSOKOŚCIOWYCH CIAŁA DZIECI I MŁODZIEŻY Z RÓŻNYCH ŚRODOWISK BESKIDU ŻYWIECKIEGO”:DO ANALIZY WYBRANO DZIECI I MŁODZIEŻ Z TRZECH ŚRODOWISK REPREZENTOWANYCH JAKO:
WIEJSKIE(KOSZARAWA,PRZYBORÓW,KORBIELÓW,KRZYŻOWA, SOPOTNIA WIELKA i MAŁA)(GŁ.1964/67)MIEJSKIE(ŻYWIEC) – (z1962)POŚREDNIE(SPORYSZ)-(1963)...OGÓLNIE:DZIECI ZE WSI SĄ NIŻSZE NIŻ DZIECI Z MIASTA – DZIECI ZE SPORYSZA MAJĄ WARTOSCI POŚREDNIE – ICH PROPORCJE NAWIĄZUJĄ DO PROPORCJI TYPOWYCH DLA WSI W NAJBIEDNIEJSZEJ GRUPIE. PRZYPUSZCZALNIE FAKT TEN ZWIĄZANY JEST Z TYM, ŻE PRÓCZ STAŁYCH MIESZKAŃCÓW W SPORYSZU WYSTĘPUJE DUŻA ILOŚĆ RODZIN POCHODZĄCYCH Z OKOLICZNYCH WSI...

BARBARA MAYER „ZWIĄZEK MIĘDZY WARUNKAMI EKONOMICZNYMI A ROZWOJEM MORFOLOGICZNYM MŁODZIEŻY SZKOLNEJ BESKIDU ŻYWIECKIEGO”:MATERIAŁ: SZKOŁY PODSTAWOWE DAWNEGO POWIATU ŻYWIECKIEGO ZE WSI – KOSZARAWA, PRZYBORÓW, KRZYŻOWA, KORBIELÓW, SOPOTNIA MAŁA I S. WIELKA. BADANIA Z LAT 1964-67, DZIECI W WIEKU OD 7 DO 16 LAT. 980-ciu CHŁOPCÓW i 968 DZIEWCZYNEK. CHŁOPCY I DZIEWCZĘTA W LEPSZYCH WARUNKACH EKONOMICZNYCH CHARAKTERYZUJĄ SIĘ WIĘKSZYMI WYMIARAMI CIAŁA,  SMUKŁOŚC CIAŁA JEST WIĘKSZA W II-GRUPIE NIŻ W I-szej.ISTNIEJE WYRAŹNY ZWIĄZEK ROZWOJOWY W ZALEŻNOŚCI OD WAR.EKONOMICZNYCH-SZCZEGÓLNIE W PROPORCJACH CIAŁA, Z TYM, ŻE WARUNKI TE MAJĄ MNIEJSZY WPŁYW NA ZMIANY U DZIEWCZĄT.  STWIERDZA SIĘ TEŻ TENDENCJĘ DO WYRÓWNYWANIA WIELKOŚCI WZROSTOWYCH U WSZYSTKICH GRUP. U CHŁOPCÓW PRACA FIZYCZNA MA WYRAŹNY WPŁYW NA ROZWÓJ WYMIARÓW ZWIĄZANYCH Z PASEM BARKOWYM(SZCZEGÓLNIE PO 11 ROKU ŻYCIA)...

Powyższe informacje są bardzo ogólnikowe - mają zilustrować ogólnie zakres zainteresowań badawczych antropologii...

 5.Dziecko żywieckie  

  W pracy „Dziecko Żywieckie” przedstawiono intencje, historię badań( dzieci młodzież w wieku od 3,5 do 18, lat) oraz metody opracowania i prezentacji wyników. Zawiera ona liczne zestawienia i wykresy dotyczące wymiarów i proporcji głowy, twarzy, całego ciała(antropometria) oraz cechy opisowe(antroposkopijne) dzieci i młodzieży Żywiecczyzny(z lat 1962-2002).
dokonano też analizy wieku menarche(pierwszy cykl menstruacyjny) dziewcząt Żywiecczyzny.
Do pracy dołączono siatki centylowe (wykresy norm rozwojowych) ułatwiające określenie poziomu rozwojowego badanego dziecka ); praca kończy się omówieniem wyników badań.
    Ponieważ praca „Dziecko Żywieckie” jest skierowana(i co za tym w pełni zrozumiała) głównie do antropologów – ograniczę się do KILKU CIEKAWOSTEK...
Wybrane cechy opisowe:
Kształt nosa -wraz z wiekiem dzieci zmniejsza się ilość nosów wklęsłych -zwiększa  ilość prostych nosów( od 7,5 roku u dziewczynek, 8,5 r. u chłopców). U chłopców jest znacznie więcej nosów wypukłych(z badań po r.2000).
Barwa włosów -u badanych dzieci nie stwierdzono włosów intensywnie rudych, były przypadki tzw. rudo-blond. Wraz z wiekiem mniej włosów jasnych – zwłaszcza u chłopców.
Barwa oczu -cechy u obu płci w zasadzie rozkładają się równomiernie(cztery kategorie:piwne ciemne i jasne,zielone,szare,niebieskie)z tym że najwięcej dziewczynek ma oczy piwne lub zielone – najwięcej chłopców(26,5%) ma oczy zielone. U obu płci najmniej przypadków oczu szarych.
Wiek menarche: Zaobserwowano wyraźne obniżenie wieku menarche – jest to trend sekularny(tendencja rozwojowa)   charakterystyczny dla Europy(w XX w. etc.):

Jak widać menarche u 100% dziewcząt 17,5 l.(w r.1960 16,5latek)                        

W podsumowaniu autorzy pracy oceniają stan rozwojowy dzieci i młodzieży Żywiecczyzny jako prawidłowy.            (zobacz też: Nad Sołą i Koszarawą,nr 23/270 z 1XII2009,art.B.Fryś-Dzikowskiej,str 7)